Kultura Jamajke, obeležena teretom kolonijalizma i ropstva, doživela je korenite promene. U današnje vreme, iako popularna muzika sve više preuzima primat, neki tradicionalni plesovi i dalje su živo prisutni u narodu.
Muzika kao misija
Plesna trupa jamajčanskog narodnog pozorišta osnovana je nakon što je ova zemlja stekla nezavisnost, i to sa ciljem da postigne najviše domete u tradicionalnim plesovima.
Današnja Jamajka, odnosno Šajmaka (Xaymaca) na jeziku starosedelaca, ostrvska zemlja u Karipskom moru, održava brojne tradicije. Naziv Jamajka znači „zemlja izvora”. Kao i mnoge druge zemlje širom sveta, Jamajka je usvojila brojne tekovine evropske kulture, kao što su religija, slikarstvo, ples i muzika. Ples je umetnička forma kojoj su stanovnici Jamajke toliko predani da za njih religiju i ples razdvaja samo tanka linija.
Tradicionalni plesovi Jamajke predstavljaju privlačnu mešavinu evropskog plesa i tradicionalnih jamajčanskih stilova i pokreta. Kao posledica kolonizacije, evropski plesovi su ostavili dubok uticaj, koji je potom nadograđen elementima lokalnih plesnih stilova. Ples i muzika živopisno svedoče o tome kako su preci današnjih stanovnika Jamajke nalazili načine da čak i u ropstvu nađu radost u životu. Ples je bio jedan od najboljih načina da se iskažu i izraze osećanja.
Istorija govori da su robovi na Jamajci vrste plesova delili na ples uz rad i ples za proslavu. Ako želimo da naučimo nešto više o ovoj bogatoj i raznovrsnoj tradiciji, trebalo bi početi od tri najopštije kategorije. To je podela na afričke, evropske i kreolske plesove.
Afrički plesovi
Afrički plesovi su usko povezani sa religijom. Uglavnom se izvode tokom tradicionalnnih ceremonija i bogosluženja.
Kad se govori o afričkim plesovima na Jamajci, ne može se izbeći pleme Marona, robova dovedenih na Jamajku iz centralne Afrike, koji su pobegli u planinske krajeve i osnovali nezavisne zajednice. Ova etnička grupa i dalje prilježno održava tradiciju afričkih plesova na Jamajci.
Evropski plesovi
Pošto im je bilo zabranjeno da plešu svoje izvorne plesove, robovi su bili prinuđeni da usvoje evropske običaje. Ovome su doprinele kućne sluge na višim položajima zaposlene u domovima Evropljana, kao i muzičari robovi, koji su svirali na društvenim događajima Evropljana. Imitacija evropske kulture dovela je do gubitka originalnosti, ali i do nastanka „mešane” kulture, koja predstavlja sasvim novu pojavu.
Kreolski plesovi
Ukratko, ovi plesovi predstavljaju mešavinu prve dve kategorije. Ropstvo je duboko obeležilo Jamajku i ostavilo neizbrisiv trag na ovoj zemlji i njenim stanovnicima. Ukidanje ropstva godine 1834. predstavljalo je povod za veliko slavlje, a u to vreme je nastala još jedna vrste plesa, koja ujedinjuje evropski i afrički stil.
Afrički plesovi
Kumina (Kumina)
Ovaj ples ima za cilj da se uspostavi veza sa duhovnim svetom, i to kroz plesanje, pesmu, muziku, kao i verske žrtve ili ponude. Veruje se da telo plesača zaposedaju duhovi, koji na taj način komuniciraju kroz osobu koja pleše i uvode je u stanje transa. Ovo stanje zaposednutosti naziva se Majal.
U ovom plesu, plesači održavaju položaj uspravnih leđa, uz pokrete kukovima, dok koračaju u krug oko svirača.
Džankonu (Jonkonnu)
Veruje se da Džon Kanu, poznatiji kao Džankonu, predstavlja jedan od najstarijih i najpoznatijih tradicionalnih plesova na Jamajci, vezan za festival istog imena. Naziv potiče od jednog trgovca afričkog porekla po imenu Džon Koni, poznatog po nadimku Džankonu. Ovaj poznati festival odvija se u vreme Božića, jer je ovaj praznik bio jedna od retkih prilika kada je i robovima davana sloboda da proslavljaju i vesele se.
Za ovaj ples je karakteristično da plesači nose maske i učestvuju u plesu nazvanom Piči-Pači, koji obuhvata sledeće uloge: Piči-Pači, Konjska glava, Kravlja glava, Ratnici, Žena sa stomakom i Đavo. Usled evropskih uticaja, ples Džankonu je proširen tako što su mu dodate uloge kralja i kraljice, kao i pokreti iz nekih engleskih plesova kao što su polka i džig.
Gere i Dinki Mini (Gerreh, Dinki Mini)
Ova dva tradicionalna plesa blisko su povezana. Njihova tema je oplakivanje mrtvih i pružanje utehe ožalošćenim porodicama. Takođe, naglašavaju da je čovečanstvo moćnije od smrti, pošto nastavlja da živi kroz potomstvo. Ta ideja se odražava i u koracima plesa, koji uključuju pokrete karlicom.
Gere se pleše na zapadnom kraju ostrva, a Dinki Mini na istočnom. Ovi plesovi se izvode u toku devetodnevnog obreda u čast pokojnika i pri pogrebnim ritualima.
Pokomanija (Pocomania)
Ovaj ples se vezuje za Revivalizam, religijski pokret koji spaja hrišćanske i afričke uticaje. Muzika brzog ritma i živahni koraci dovode plesače u stanje transa. Ovaj ples se odvija uz glasnu i rtimičnu pratnju bubnjeva. Učesnike predvodi jedan plesač, uvek muškarac, koji se naziva „pastir“ (shepherd).
Veruje se da učesnike u ovom plesu mogu da zaposednu duhovi, koji se dele na tri vrste – zemaljski, nebeski i podzemni.
Etu (Ettu)
Ovaj ples se vezuje za pleme Joruba. Pleše se uglavnom tokom proslava kao što su svadbe, društveni događaji, gozbe, ali i posmrtne svečanosti. Plesači se „pročišćuju“ pijući beli rum. Ovaj ritmični ples izvodi se noću. Prate ga pesme na Joruba jeziku, koje se uglavnom sastoje iz kratkih, ritmičnih fraza.
Evropski plesovi
Kvadril (Quadrille)
U 18. i 19. veku, ovaj evropski ples našao je svoj put do Jamajke. Ima formu sličnu engleskoj i francuskoj varijanti. Uglavnom se plesao u veselim prilikama kao što su svadbe, čajanke i drugi društveni događaji organizovani u zajednici. Inspirisan je atmosferom balskih dvorana u evropskom stilu.
Kao što mu samo ime kaže, formu plesa čine četiri plesna para, koja stoje na četiri ugla kvadrata, pri čemu su plesači okrenuti prema unutrašnjosti kvadrata. Od plesnih parova, jedan je vodeći, dok ih drugi prate. Muziku čine evropske plesne melodije. Početkom dvadesetog veka, usled uticaja američkih plesova, kvadril je toliko izgubio na popularnosti da se danas jedino izvodi prilikom godišnjih festivala i proslava.
Majsko drvo (Maypole)
Kao što se vidi iz imena, ovaj ples u evropskom stilu obično se izvodio u mesecu maju. Plešu uglavnom žene, iako ponekad učestvuju i parovi. Najvažniji muzički element predstavlja Mento stil, jedan od najpoznatijih oblika jamajčanske narodne muzike.
Karakteristika ovog plesa je „majsko drvo“, štap obmotan raznobojnim trakama. Ples odiše radošću, slavi dolazak proleća, a danas se izvodi na velikim društvenim događajima kao što su izleti, vašari i slično. Ples se izvodi u različitim formacijama: među najpopularnijima su mreža i kišobran.
Zajonizam (Cionism)
Kao i Pokomanija, i ovaj ples se vezuje za Revivalizam. Za razliku od Pokomanije, plesa blisko vezanog za afričke korene, Zajonizam pokazuje više evropskih uticaja. Sličnost se ogleda u tome što postoji predvodnik plesa, a razlika je u tome što to može biti plesač ili plesačica, dok je u Pokomaniji vođa isključivo muškarac. Predvodnik se naziva „kapetan“ (captain), a predvodnica „majka“ (madda). Muzika i stanje transa u ova dva plesa takođe se znatno razlikuju.
Kreolski plesovi
Brakins (Bruckins)
Brakins je nastao povodom ukidanja ropstva na Jamajci. Sastoji se od parade u kojoj učestvuju kraljevi, kraljice i dvorani. Muzika pripada afričko-evropskom stilu, pri čemu bubnjevi čine muzičku osnovu. Ovaj ples prvobitno potiče iz Italije, a kasnije se raširio i u drugim delovima Evrope.
Glavna karakterističa ovog plesa su živopisni, raznobojni kostimi, kao i veština kojom se odlikuju plesači, podeljeni u dve grupe. Ples se obično izvodi kasno popodne i uveče.
Ako je ples srce Jamajke, onda je muzika njena duša. Plesovi Jamajke su raznovrsni i neponovljivi zahvaljujući tradicionalnoj muzici koja ih prati. Muzički instrumenti obuhvataju bubnjeve, frule, trube, kao i žičane instrumente. Kad se začuju zvuci svih ovih instrumenata u harmoniji, svakoga navode na ples. Sve ovo doprinosi jedinstvenoj privlačnosti jamajčanskog plesa.
Izvor: Buzzle
